Podział nawyków w kontekście nauczania ruchu
Powinniśmy umieć rozpoznawać niektóre z pośród najważniejszych cech odróżniających jeden nawyk ruchowy od drugiego
Powinniśmy umieć rozpoznawać niektóre z pośród najważniejszych cech odróżniających jeden nawyk ruchowy od drugiego, ponieważ wiąże się to z metodyką nauczania tego elementu. Tymi cechami są: budowa zadania ruchowego, względna ważność składników ruchowych i poznawczych, oraz poziom przewidywalności środowiska. Klasyfikacja pozwala na metodyczne ustawienie ćwiczeń w których zawodnik przechodzi od nawyku nieciągłego do seryjnego (np. atak, asekuracja i ponowienie ataku), następnie włącza do tego czynnik poznawczy w którym określa strategię wykonania danego ruchu (ocena na ile uwzględnić czynnik poznawczy) i w końcu modyfikacja tego ruchu w zależności od zmieniającej się sytuacji boiskowej. Podczas nauczania ruchu te trzy czynniki mogą pozostawać w różnej relacji między sobą. Są one też asumptem do układania ćwiczeń, które powinny uwzględniać te trzy aspekty w różnym stopniu.
Chociaż naukę rozpoczyna się zwykle od nawyku nieciągłego, jako czynność ruchową wykonywanym w środowisku zamkniętym, to stopniowo "suwaki" wędrują w kierunku zwiększaniu trudności wykonania, właśnie poprzez: łączenia ruchów ich modyfikowania oraz reagowanie na zmieniające się sytuacje.
Jeżeli już weszliśmy na jakiś poziom, to nie należy wracać, bez potrzeby, do tego co opanowaliśmy. Jeżeli bazujemy na ograniczonej ilości ćwiczeń, to ograniczamy szansę na optymalny rozwój zawodnika. Możliwości konstruowania ćwiczeń w ramach chociażby opisanych tu cech są właściwie nieograniczone.
Pierwszy sposób klasyfikacji- nawyki nieciągła vs seryjne
Budowa zadania ruchowego w siatkówce obejmuje nawyki nieciągłe i seryjne, które są połączeniem nawyków nieciągłych. Takim połączeniem w siatkówce jest np. wyskok do bloku w "I tempo" i następnie przemieszczenie się do bloku na skrzydle, lub atak po przyjęciu zagrywki, albo samoasekuracja po ataku. W trakcie uczenia się nawyku seryjnego poczatkujący zazwyczaj skupiają uwagę na każdym ze składników osobno. Później w miarę nabywania doświadczenia potrafią łączyć je w całość, tak że wygląda to jak jeden ruch. Jeden ruch powinno łączyć się z możliwie różnymi ruchami aby działanie było plastyczne i aby można generować inne potrzebne ruchy, nawet te, które nie były uczone. Dlatego szczególnie w szkoleniu młodzieży należy unikać sztampy w łączeniu ruchów. Jeżeli łączymy cały czas krok skrzyżny z wyskokiem do bloku lub stosujemy tylko rozbieg trzykrokowy w nauce ataku, to rodzą się połączenia trwałe, które ograniczają zawodnika na przyszłość. Łączenie różnych ruchów jest zatem warunkiem niezbędnym, w nauczaniu młodzieży. Stopniowo komplikujemy sytuację łącząc różne nawyki ruchowe. Należy jednak unikać sytuacji sztucznych, które nie pojawiają się w grze, chociaż włączanie dodatkowych zadań rozwijających orientację i spostrzeganie powinny być na każdym etapie uwzględniane.
Drugi sposób klasyfikacji -czynność ruchowa vs czynność poznawcza
Drugi sposób klasyfikacji określa na ile wykonanie danego ruchu oparte jest na jego jakości (czynność ruchowa), a na ile zależy od strategii (czynność poznawcza). Obrona piłki stojąc w określonym miejscu na boisku lub nawykowe przemieszczanie skierowane jest tylko do jakości obrony, ale dostosowanie się zawodnika do najlepszego miejsca w obronie wymaga już czynności poznawczej. Mówiąc krótko w czynności ruchowej ważne jest jak to zrobić, a w czynności poznawczej co zrobić. W siatkówce następuje zwykle połączenie w różnym stopniu czynności ruchowej i poznawczej, chociaż skrajne przypadki tez występują. Właściwym sposobem poddziału czynności w układzie ruchowo-poznawczym jest przeanalizowanie w jakim stopniu składniki poznawcze (czyli wiedza o tym co zrobić ?) i ruchowe (jak to zrobić?) wpływają na skuteczne osiągniecie zamierzonego celu. W procesie nauczania ruchu na początku dostarczamy informacji jak to zrobić, a w dalszej kolejności szukamy kompromisu pomiędzy wykonaniem czynności na "maksa", bez "włączania" strategii działania, a uwzględnianiem tej strategii kosztem skupienia tylko na wykonaniu. Podczas nauczania ruchu przechodzimy stopniowo od akcentów na czynności ruchowe do eksponowania czynności poznawczej odnoszącej się do optymalnego zastosowania danego ruchu.
Bardziej proste zadania będziemy dawali poczatkującemu atakującemu, oparte głównie uderzenie piłki na pułapie, a trudniejsze z uwzględnieniem kierunku, siły ataku skuteczności ataku, zawodnikowi zaawansowanemu. Czyli na początku ważny jest sposób wykonania, później sposób wykonania i rezultat. a w końcu coraz bardziej rezultat, który jest kompromisem miedzy maksymalnymi parametrami wykonania, a strategią.
Należy też mieć na uwadze, że wykonanie ataku z maksymalną siłą, ma zwłaszcza u poczatkujących, inny timing niż atak wykonany z siłą od 20% - 80% z możliwością kontroli uderzenia. Dlatego należy go nauczać oddzielni .
Atak z maksymalną siłą można porównać do skoku wzwyż, gdzie liczy się tylko wysokość wyskoku i ułożenie nad poprzeczką, reszta jest tłem. Jeżeli zawodnik zdecyduje się na wykonanie ataku z maksymalną siłą, to musi sobie zdawać sprawę, że nie będzie mógł go zmienić na inny w trakcie jego wykonywania. Każdy chyba widział zespoły wspaniale prezentujące się w ataku na rozgrzewce i następnie przegrywające swoją grę. Niestety mocny atak nie ma w sobie czynnika poznawczego i tutaj jest jego słabość. To nie znaczy że mocny atak jest nam niepotrzebny. Kiedy nauczamy ataku jest on prowadzony równolegle do nauki pozostałych rodzaju ataku, tak samo jak, np. kiwnięcie.
Ćwiczenie mocnego atak na początku jest potrzebne, aby zawodnik nauczył się korzystać w pełni z łańcucha biokinematycznego w kierunku mocnego, czystego uderzenia (tylko piłka i zawodnik) bez walorów poznawczych i oceny środowiska. Jednak równolegle należy uczyć się ataku o różnej sile, które należy sprzęgać w naukę różnych odmian ataku oraz umiejętności reagowania w zależności od sytuacji boiskowej. Podobnie wygląda sytuacja w innych elementach gry.
Trzeci poziom klasyfikacji - nawyk otwarty vs nawyk zamknięty
Nawyk otwarty to prowadzenie działań w otoczeniu zmiennym i nieprzewidywalnym. Wprawną czynność wykonywaną w środowisku stałym i przewidywalnym określa się mianem nawyku zamkniętego. w większości przypadków poziom przewidywalności środowiska leży pomiędzy wysokim, a niskim.
Rozpoczynając naukę tworzymy dla ćwiczącego środowisko przewidywalne i stopniowo zmieniamy otoczenie na coraz bardziej skomplikowanie.
Jeżeli będziemy zmieniać sytuacje boiskowe stopniowo, to zawodnik nauczy się reagować adekwatnie do zmiany "scenerii" ćwiczenia. Wykonawca uczy się "czytać" różne sytuacje boiskowe i dopasowywać do niej swoje działanie, czasami w krótkim czasie.
Kiedy chcemy określić wymogi danego zadania lub ocenić możliwości ruchowe osoby, to wszystkie trzy czynniki należy oceniać łącznie.
Zmiana środowiska w pojęciu siatkówki, to wprowadzanie do ćwiczenia partnerów i rywala, których zachowanie wpływa na wykonanie danego ruchu. Im więcej "punktów krytycznych" wymagających oceny, tym bardziej skomplikowane działanie.